In het onderdeel de Taalgrens behandel ik woorden die in de Vlaamse pers gebruikt worden maar die mij raar in de oren klinken of onbekend zijn. Vandaag kwam ik een woord tegen dat ik als heel ouderwets interpreteerde maar dat was het allesbehalve.
Navorsing
Bij de KU Leuven hebben ze het over “Onderwijs en navorsing”. Navorsing is voor mij geen dagelijks te gebruiken woord en moest het dan ook opzoeken om zeker te zijn wat het betekent. Stiekem dacht dat de Dikke van Dale er wel BE bij zou zetten om aan te geven dat het woord in België gebruikt wordt. Maar dat is niet zo.
Eerst maar aangeven wat het betekent:
de daad van iets na te vorsen
≈ onderzoek, investigatie
Logisch. Onderwijs en onderzoek, dat past erg goed bij een universiteit. Maar waarom ken ik het niet?
Al een heel oud woord
Al in 1529 komt het voor in Middelnederlandsch Woordenboek, bij het lemma gronderinge, wat dan wel een woord is dat we tegenwoordig niet meer gebruiken.
gronderinge
navorsching, onderzoek, overpeinzing.Die eerwerdige doctoor Anselmus roept wt een diepe gronderinge van dat liden ons heren ende seyt, Fasc. M. f. 12r., Bovenregionaal/Holland, 1529
In latere woordenboeken komt het ook voor en dus tot op de dag van vandaag in de Dikke van Dale.
De twintigste eeuw
Met de website Delpher kun je zoeken in boeken, tijdschrijften en kranten. Een heel fijne bron om te zien hoe en hoevaak woorden gebruik worden. Laten we eens kijken hoe het zit met kranten:
Periode
17e eeuw: 1
19e eeuw: 9
20: eeuw: 416
Als we de voroge eeuw per decenium bekijken dan levert dat de volgende getallen:
| Decenium | Aantal |
|---|---|
| 1900-1909 | 2 |
| 1910-1919 | 5 |
| 1920-1929 | 2 |
| 1930-1939 | 19 |
| 1940-1949 | 29 |
| 1950-1959 | 153 |
| 1960-1969 | 74 |
| 1970-1979 | 46 |
| 1980-1989 | 61 |
| 1990-1999 | 25 |
In honderd jaar is er een opkomst en ondergang van het woord navorsing, zo lijkt het.
Wat ik nog niet verteld heb, is dat delpher werkt met ingescande kranten en die volledig automatisch de tekst laat herkennen. En dat gaat weleens (lees: vaak) mis.
De eerste twee uit 1900-1909 zijn allebei verkeerd. Het gaat om het Engelse woord traversing uit de Sumatra Post en navordering uit de Telegraaf.
De vijf uit het volgende decenium zijn alle vijf wel juist. Twee voorbeelden:
Zo werken alle gunstige factoren samen, om de geest van onbevangen onderzoek, van verstandelike navorsing, van breken met overlevering en vooroordeel, te doen doordringen in de weliswaar kleine, maar invloedrijke kring van ontwikkelden.
Het Volk 21 maart 1914
Naar ik! vermoed was deze oudere de grootvader van den hedendaagsten geleerde, wiens naam| wat verlengd is: de zin voor navorsing van onze geestelike herkomst zit deze familie waarschijnlik in ’t bloed.
Winschoter courant 11 juni 1916
(verstandelike en geestelike werd toen zo geschreven)
Duidelijk, navorsing is onderzoek,. En dat blijft zo. We maken een sprong naar 1989.
Zoals bekend bleek vorige week uit onderzoek in het Academisch Ziekenhuis van Wisconsin en uit navorsing van de FBI dat Chikanes kleding vergiftigd was.
De waarheid 20 juni 1989
En ook in 1994 schrijft een journalist nog ons woord op maar dat is een van de laatste keren.
Pas in 1989 kreeg de FBI een echte kans om Gotti te pakken. Maandenlange navorsing van dossiers en uitgetikte afluisterbanden gaven een kleine opening:
Het Parool 30 juli 1994
Voor mij is het meest frapante aan navorsing dat het woord gedurende mijn leven verdwenen is, en dat ik het zelf ook niet meer herkende.
Waar is het gebleven?
Ook in Vlaanderen is het geen veel gebruikt woord, het lijkt alleen nog bij de KU Leuven gebruikt te worden. Het enige nieuwsbericht van VRTNWS met het woord is dan ook weer die aanduiding “Onderwijs en navorsing“.
Zoeken op internet levert eerst een heleboel woordenboeken en soortgenoten, daarna alleen nog maar Zuid-Afrikanse bronnen. In het Afrikaans wordt het woord nog regelmatig gebruikt.